Akta kancelarii parafialnych przechowywane w Archiwum Głównym Akt Dawnych są niezwykle ciekawym źródłem dla genealoga. Inwentarze można odnaleźć w Internecie. Wkrótce pojawią się również skany.
Akta kancelarii parafialnych działających na dawnych Kresach południowo-wschodnich II Rzeczpospolitej są materiałem nieco zapomnianym przez genealogów. Ich zainteresowania badawcze koncentrują głównie na pochodzących z tych terenów księgach metrykalnych, przechowywanych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w odrębnych zespołach.
Udostępnianie i zawartość
Zachowany materiał jest relatywnie bardzo niewielki. W dodatku wiele zespołów jest w nie najlepszym stanie, a część objęta jest jeszcze cezurą czasową. Znaczna część akt nie może być udostępniona ze względu na ich datację, która wykracza poza ramy określone ustawą z 28 listopada 2014 r., „Prawo o aktach stanu cywilnego”, Dz. U., poz. 1741, z późn. zm.:
Nie udostępnia się w żadnej postaci do osobistego wglądu ksiąg urodzeń i akt z nimi związanych, od których zamknięcia nie upłynęło jeszcze 100 lat oraz ksiąg ślubów i zgonów, od których zamknięcia nie minęło 80 lat.
Akta kancelarii parafialnych przechowywane są w dziewięciu zespołach: czterech dla wyznania rzymskokatolickiego, z których najważniejszy to: Akta parafii wyznania rzymskokatolickiego z archidiecezji lwowskiej, dwóch dla wyznań ewangelickich i po jednym dla obrządku greckokatolickiego, wyznania prawosławnego i wyznania mojżeszowego. Najcenniejszy materiał, który jest w nich zawarty, to: spisy imienne parafian, księgi zapowiedzi, protokoły przedślubne, księgi chorych, księgi bierzmowanych, karty zgonów, spisy parafian spowiadających się i przyjmujących komunię świętą, raptularze chrztów, ślubów i zgonów, wykazy konfirmowanych, księgi „nawróconych”, kartoteki mieszkańców. Akta te mogą stanowić pierwszorzędny materiał pomocniczy lub zastępczy dla osób prowadzących poszukiwania genealogiczne.
Kancelarie parafialne i gromadzony w nich materiał aktowy na przestrzeni dziejów
Przez cały okres istnienia, przy rzymskokatolickich kościołach parafialnych, funkcjonowały kancelarie, których zadaniem było koordynowanie różnorodnej działalności parafii, gromadzenie wszelkiej dokumentacji, sięgającej niekiedy jej odległych początków. W XV w. pojawiły się kopiariusze dokumentów, tym samym zaczęła powstawać dokumentacja własna parafii: inwentarze kościelne i beneficjalne, rachunki, kroniki, spisy fundatorów i proboszczów.
W latach 60. XVI w. dotychczasowe typowe „kancelarie odbiorcy”, stały się „kancelariami wystawcy” opartymi na księgach wpisów. W 1607 r. na synodzie prymacjalnym piotrkowskim kardynał i abp gnieźnieński Bernard Maciejowski, nakazał utrzymywanie w każdej parafii, oprócz akt metrykalnych, także ksiąg bierzmowanych, spisów osób przystępujących do spowiedzi i komunii wielkanocnej, akt postanowień biskupich, wizytacji, ekskomunik, ksiąg stanu parafii. Rytuał Rzymski wydany 7 lat później przez papieża Pawła V nałożył na proboszczów obowiązek prowadzenia pięciu kategorii ksiąg metrykalnych: ochrzczonych, bierzmowanych, zaślubionych, zmarłych i tzw. status animarum, czyli ksiąg zawierających wykazy parafian. Natomiast synod z 1738 r. zarządził, aby akty erekcyjne bractw kościelnych zostały wpisane przez proboszczów do osobnej księgi, przechowywanej w archiwum parafialnym.
Autorka: Dorota Lewandowska (AGAD)
To tylko 30% artykułu. Cały tekst dostępny jest w More Maiorum 2(49)/2017, który można bezpłatnie pobrać poniżej[/notification]
