Po wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z grudnia 2023 roku dostęp do tzw. kopert dowodowych – dokumentacji zawierającej m.in. zdjęcia i podpisy posiadaczy dawnych dowodów osobistych – został niemal całkowicie zablokowany. Czy możliwa jest zmiana tej sytuacji?
NSA uznał, że kult pamięci osób zmarłych (art. 23 Kodeksu cywilnego) nie wypełnia udowodnienia interesu prawnego. A ten konieczny jest, by uzyskać tzw. kopertę dowodową, która przechowywana jest w Archiwum Urzędu Miasta albo Gminy.
Dotychczas genealodzy szeroko stosowali tę wykładnię, która potwierdzana wcześniej była przez różne Wojewódzkie Sądy Administracyjne. W wyniku jednak wyroku NSA od grudnia 2023 roku kolejni wojewodowie wydają zarządzenia zakazujące udostępniania kopert dowodowych na podstawie art. 23 Kodeksu cywilnego. Dostęp do kopert dowodowych został niemal całkowicie zablokowany.
Koperty dowodowe: działania MSWiA po interwencji RPO
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przygotowuje zmiany w ustawie o dowodach osobistych. Celem jest ułatwienie rodzinom dostępu do dokumentów osobistych zmarłych przodków. To reakcja na wystąpienie rzecznika praw obywatelskich, prof. Marcina Wiącka. Zwrócił on uwagę na niejednolite i niejasne zasady dostępu do tzw. kopert dowodowych.
Według rzecznika obecne przepisy nie gwarantują jasnego trybu uzyskiwania dokumentów zmarłych przez ich bliskich. W efekcie urzędy często odmawiają udostępnienia dokumentacji, powołując się na brak interesu prawnego wnioskodawcy. Problemy te wielokrotnie zgłaszali genealodzy, dla których koperty dowodowe stanowią istotne źródło informacji o historii rodzinnej.
Wiceminister Tomasz Szymański zapowiedział, że projekt zmian znajdzie się w ustawie o zmianie ustaw w celu optymalizacji niektórych procesów w zakresie spraw obywatelskich. Zgodnie z zapowiedziami najbliżsi członkowie rodziny – bez konieczności wykazywania interesu prawnego – będą mogli zapoznawać się z dokumentacją związaną z wydaniem dowodu osobistego.
Koperty dowodowe: inicjatywa ustawodawcza
Równolegle ruszyła obywatelska inicjatywa ustawodawcza „Dowody Pamięci”, której pomysłodawcami są Patrycja Głaz i Sebastian Jędrych. Jej celem jest zmiana przepisów w podobnym zakresie – tak, by rodziny mogły uzyskać dostęp do kopert dowodowych po swoich zmarłych krewnych bez konieczności prowadzenia skomplikowanych postępowań administracyjnych.
Organizatorzy podkreślają, że w kopertach dowodowych znajdują się nie tylko dane urzędowe, ale też fotografie i własnoręczne podpisy, które dla rodzin stanowią cenne pamiątki. Obecnie, po wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 grudnia 2023 r. (II OSK 1762/22), wiele urzędów odmawia wglądu w te dokumenty, uznając, że kult pamięci zmarłych nie stanowi wystarczającego interesu prawnego.
Projekt ustawy przygotowany przez inicjatorów przewiduje, że w okresie 10 lat od zgonu posiadacza dowodu osobistego prawo wglądu do dokumentacji mieliby m.in. małżonkowie, wstępni, zstępni, rodzeństwo, osoby pozostające w związku małżeńskim lub we wspólnym pożyciu, a także krewni boczni do czwartego stopnia pokrewieństwa.
Projekt ustawy znajduje się tutaj.
Dwa równoległe kierunki zmian
Zarówno propozycje MSWiA, jak i inicjatywa „Dowody Pamięci” zmierzają do tego samego celu – uproszczenia zasad dostępu do dokumentacji po zmarłych. Szczegółowe propozycje zmian Ministerstwa nie są jednak znane. Resort prowadzi prace legislacyjne w ramach rządowego projektu.
Z kolei pod projektem ustawy przygotowanym przez inicjatywę obywatelską „Dowody Pamięci” zbierane są podpisy.
Więcej na temat inicjatywy „Dowody Pamięci” można przeczytać tutaj.
