Poszukiwania genealogiczne w archiwach rosyjskich [poradnik genealoga]

W Rosji najbardziej znanymi archiwami są archiwa federalne, będące bezpośrednio pod kontrolą prezydenta. Można tam znaleźć wiele różnych dokumentów – począwszy od metryk luterańskich, poprzez akta unickie, aż po wszystkie sprawy policyjno-sądowe, w których często notowani byli Polacy, za udział w ruchach niepodległościowych na początku XX wieku.

Archiwa federalne znajdą się w trzech rosyjskich miastach – Moskwie, Sankt-Petersburgu oraz Władywostoku. Są one jednak na różnym etapie rozwoju – przykładowo archiwum GARF oraz RGIA udostępniają swoje inwentarze online, w RGIA i RGVA można zlecić wykonanie kwerendy przez Internet. W pozostałych archiwach federalnych nie jest to możliwe.

Od lat 90. XX wieku zainteresowanie genealogią wśród Rosjan stale wzrasta. W latach 60. było to popularne hobby szczególnie wśród inteligencji rosyjskiej, która bardzo często budowała swoje drzewa genealogiczne. W kolejnych dekadach poszukiwanie własnych przodków przestawało być domeną wyższych warstw społecznych, stając się znacznie bardziej popularnym hobby.

W internecie działa kilka genealogicznych forów – najbardziej popularne to forum.vgd.ru Można tam pisać po polsku – zawsze któryś z użytkowników pomoże w przetłumaczeniu postu. Oprócz tego wielu rosyjskich historyków rodzinnych skupionych jest wokół forum.genoua.name, które powstało po aneksji Krymu przez Rosję.

Jakie archiwa są w Rosji?

W Rosji, podobnie jak w Polsce, istnieje kilka stowarzyszeń genealogicznych. Najbardziej aktywne działa w Jarosławiu. Genealodzy działają również na forum o historii wojskowości – niestety rejestracja dostępna jest tylko w cyrylicy. Aktywność genealogiczna Rosjan wiąże się głównie z biznesem. Rosyjskie firmy genealogiczne pomagają głównie w sprawach spadkowych, szukając dokumentów potwierdzających pokrewieństwo (prawo do spadku) w archiwach.

Polacy nie są częstymi użytkownikami rosyjskich archiwów. Głównie z powodów cen, które są stosunkowo wysokie. Firmy genealogiczne wykonują poszukiwania głównie dla klientów z Niemiec, Izraela czy Stanów Zjednoczonych – ma to podłoże stricte finansowe, bowiem to na osobach z Europy Zachodniej można najwięcej zarobić.
Archiwa w Moskwie:

1. RGADA – Archiwum Główne Akt Dawnych. Gromadzone są w nim głównie dokumenty wytworzone do XVIII wieku. Można tutaj odnaleźć pierwszy trzy spisy ludności wykonane w Imperium Rosyjskim, wszystkie Metryki Litewskie, spisy regionalne do 1721 roku, a także XIX-wieczne księgi katastralne,
2. RGVIA – Archiwum Armii Rosyjskiej. Znajdują się w nim archiwa wojskowe od 1700 do 1917 roku. Zawierają one informacje na temat kadry oficerskiej, żołnierzy każdego szczebla armii rosyjskiej, a także pracowników służby zdrowia,
3. RGWA – Archiwum Wojskowe od 1917 do 1941 roku. Można tutaj odnaleźć m.in. dokumenty o wojnie Związku Radzieckiego z Finlandią, a także początków II wojny światowej i zajmowania terenów II Rzeczpospolitej. Archiwum jest przyjazne dla petentów, ale ich katalog i inwentarze są ułożone w bardzo chaotyczny sposób,
   Międzynarodowy Czerwony Krzyż (w RGVIA) – dokumenty te są istotne dla Polaków, bowiem można tam znaleźć wiele danych na temat polskich żołnierzy, walczących w rosyjskim wojsku. Czas oczekiwania na dokumenty, ze względu na popularność archiwum, jest stosunkowo długi – od 1 do 2 tygodni. Ma na to także wpływ fakt, że archiwum mieści się w zabytkowym XVIII-wiecznym budynku, który bardzo często jest w remoncie, dlatego też różne części kolekcji są czasowo niedostępne,
4. RGAE – Archiwum Gospodarki. Znajdują się tutaj materiały z ministerstwa odpowiedzialnego z gospodarkę, np. dokumenty dot. rolnictwa, jedwabnictwa czy nawet wędkarstwa. Archiwum mieści się w Woronowie – 20 km od Moskwy,
5. RGANTD – Archiwum Naukowe i Techniczne. Znajdziemy w nim głównie rysunki techniczne zakładów, fabryk i innych budowli. Jego zbiory nie są raczej interesujące dla genealoga.
6. GARF – Archiwum Główne. Znajduje się w nim „wszystkiego po trochu”. Z pewnością dla polskich genealogów ważnymi dokumentami będą te dotyczące rosyjskiej policji do roku 1917, w której znajdują się kartoteki wielu Polaków. Więcej online tutaj,
7. RGASPI – Archiwum Historii Politycznej Partii Komunistycznej – znajdują się w niej wszystkie informacje o osobach, które należały do Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego,
8. RGALI – Archiwum Literatury i Sztuki – genealodzy nie znajdą w nim informacji pomocnych w poszukiwaniach rodzinnych.Archiwa w Sankt-Petersburgu:
9. RGIA – Rosyjskie Państwowe Archiwum Historyczne – jest to największe archiwum rosyjskie. Można w nim znaleźć wszystkie dokumenty wytworzone przez rosyjskie ministerstwa, a także wszelkie dokumenty rosyjskie, powstałe od 1700 do 1917 roku. W RGIA znajdują się między innymi akta heroldii (zespół 1343), w których można odnaleźć wiele dokumentów dotyczących polskich szlachciców. Inwentarze dostępne są tutaj,
10. RGAVMF – Archiwum Floty Rosyjskiej – gromadzone są w nim wszystkie dokumenty dotyczące rosyjskiej marynarki, począwszy od XVIII wieku, skończywszy na XXI wieku. Odnajdziemy tutaj wszystkie dokumenty związane z awansami w marynarce wojennej, ekspedycjach morskich, a także wykazy statków oraz ich załóg.Archiwa we Władywostoku:
11. RGIADV – Archiwum Federalne Dalekiego Wschodu – można tutaj znaleźć wszelkie dokumenty, metryki z rejonu Władywostoku.
    Znajduje się tutaj również wiele innych federalnych archiwów, jak choćby Archiwum Kina, ale w ich zbiorach nie znajdują się dokumenty, będące w kręgu zainteresowań genealogów.

Archiwa regionalne i ministerialne

Archiwum regionalne znajduje się w każdym regionie rosyjskim. Nie są one podporządkowane prezydentowi Rosji, ale urzędowi konkretnego regionu. Są one istotne dla genealogów – np. w Sankt Petersburgu można odnaleźć metryki (zarówno cywilne, jak i kościelne), które dostępne są online – opłata to 0.80 euro za metrykę. To samo archiwum bezpłatnie udostępnia bazę osób, które zostały ewakuowane podczas II wojny światowej z Leningradu. Archiwa regionalne podzielone są na dwie części – w pierwszej gromadzi się dokumenty o „historii ogólnej”, natomiast w drugiej, znajdującej się zawsze w innym budynku, dokumenty dotyczące partii komunistycznej.

Archiwa ministerialne Są najbardziej niedostępnymi instytucjami dla genealogów. Głównie dlatego, że znajduje się w nich wiele dokumentów, objętych klauzulą tajności. Najciekawszym archiwum jest Centralne Archiwum FSB w Moskwie. Na zasób tego archiwum składają się wszystko dokumentów osób represjonowanych w Związku Sowieckim. Niestety, czytelnia dostępna jest wyłącznie dla osób, mających zaproszenie(?). Drugim takim archiwum jest TSAMO, czyli Archiwum Wojska. Jest to najbardziej zamknięte archiwum w Rosji. Znajduje się ono ok.40 km na południe od Moskwy, w miejscowości Podolsk. Znajdują się tutaj m.in. wszystkie informacje o armii radzieckiej z 1941 r., jednak dokumenty wytworzone po roku 1945 są niedostępne, natomiast 50 proc. archiwaliów wojskowych z lat 1941-1945 objętych jest klauzulą niedostępności. Archiwum to nie ma swojej strony internetowej, a żeby korzystać z zasobu archiwum (jako nie-Rosjanin) należy uzyskać pozwolenie Sztabu Generalnego – nie jest to jednak trudne.

Autor: Vitaly Semionoff

Pierwotne miejsce publikacji: “More Maiorum” nr 5(40)/2016.