Osoby, których przodkowie mieszkali na terenie dawnego zaboru austriackiego bardzo często znajdują antenatów-żołnierzy. Pomocne w ustaleniu wojskowych dziejów krewnych są tzw. Listy strat. Czym tak naprawdę są te wykazy? I jak rozszyfrować tajemnicze skróty, jakie w nich znajdziemy?
Wychodząc naprzeciw ogromnemu zapotrzebowaniu, przedstawiam zestawienie najważniejszych skrótów używanych w austro-węgierskich urzędowych Listach strat z lat 1914–1918. Pod pojęciem „Lista strat” w środowisku genealogicznym funkcjonują dwa podobne, wydawane równolegle informatory: „Listy strat” sensu stricto (niem. Verlustliste) i „Wiadomości o rannych i chorych” (niem. Nachrichten über Verwundete und Kranke).
Listy strat: różnice w tłumaczeniach
Zestawienie obejmuje najpopularniejsze skróty i nie pretenduje do miana wyczerpującego. Ufam przy tym, że zaspokoi potrzeby większości osób, które korzystają ze wspomnianych wydawnictw przy odtwarzaniu losów galicyjskich Polaków służących w c. k. armii. Podane ekwiwalenty, np. stopni wojskowych, to często propozycje – możliwe rozwiązania. Nic nie stoi na przeszkodzie, by tłumaczyć Feldmarschalleutnant jako feldmarszałek-porucznik – wszystko zależy od celu tłumaczenia. Moje propozycje miały być możliwe klarowne i użyteczne. Starałem się przy tym jednocześnie oddać koloryt austriackiej nomenklatury wojskowej, więc General der Infanterie i General der Kavallerie to generał piechoty i kawalerii, a nie po prostu generałowie broni. Feldkanonenregiment to pułk armat polowych, a nie zwykły pułk artylerii lekkiej. Nazwę Landesschützenregiment można przetłumaczyć jako „pułk strzelców krajowych”, przy czym tłumaczenie nazwy obowiązującej po 1917 roku – Kaiserschützenregiment – będzie tożsame z tłumaczeniem nazwy zupełnie innej jednostki – Kaiserjägerregiment, co może prowadzić do nieporozumień.
Porządek skrótów jest alfabetyczny. W przypadku, gdy jeden termin skracano w różny sposób, postaci skrótów rozdzielono kreską ukośną (np. MGA / MGAbt.). Po pierwszej pauzie znajduje się rozwinięcie skrótu, po drugiej zaś – propozycja tłumaczenia. Jeśli termin niemiecki ma dwa znaczenia, ponumerowano je. W nawiasach znajdują się wszelkie uzupełnienia konieczne do poprawnego zrozumienia polskiego terminu. Zawarto tam m.in. informacje o obowiązywaniu terminu przed lub po reformie z 1917 roku.
W „Listach strat” mamy często do czynienia ze złożeniami skrótów, np. Einj.FreiwKanTitKorp., ale ponieważ stworzenie listy ich wszystkich wydaje się niecelowe, objaśnione zostały tylko poszczególne elementy, w tym przypadku oddzielnie EinjFreiw., Kan. i TitKorp. Podobnie jest ze skrótami k.k. i k.u. występującymi przed nazwami jednostek.
Użytecznym dodatkiem będzie, mam nadzieję, zestawienie niemieckojęzycznych form imion, którymi posługiwali się Austriacy.
Listy strat: skróty stopni, funkcji, nazw jednostek itp.
Adj. – Adjutant – adiutant
Allg. – allgemeines – ogólny (o szpitalu)
b.h. – bosnisch-herzegowinisch(es) – bośniacko-hercegowiński (pułk piechoty lub batalion strzelców)
Batt. – Batterie – bateria
Brig. – Brigade – brygada
Div. – Division – 1) dywizjon (w artylerii); 2) dywizja (wielka jednostka)
DR. – Dragonerregiment – pułk dragonów
Drag. – Dragoner – dragon
EinjFreiw. – Einjährig Freiwilliger – jednoroczny ochotnik
EisenbR. – Eisenbahnregiment – pułk kolejowy
EisenbSichAbt. – Eisenbahnsicherungs-Abteilung – oddział ochrony kolei
ErsBaon – Ersatzbataillon – batalion zapasowy
ErsKomp. – Ersatzkompanie – kompania zapasowa
ErsRes. – Ersatzreservist – szeregowy rezerwy zapasowej
Esk. – Eskadron – szwadron
Fähnr. – Fähnrich – chorąży
Fahrkan. – Fahrkanonier – kanonier jezdny
Fahrsold. – Fahrsoldat – jezdny (funkcja w artylerii)
Fahrvorm. – Fahrvormeister – jezdny starszy szeregowy
Feldw. – Feldwebel – sierżant
FHR. – Feldhaubitzregiment – pułk haubic polowych
FJB. – Feldjägerbataillon – batalion strzelców
FKR. – Feldkanonenregiment – pułk armat polowych
FML. – Feldmarschalleutnant – generał dywizji
FstAB. – Festungsartilleriebataillon – batalion artylerii fortecznej
FstAR. – Festungsarlillerieregiment – pułk artylerii fortecznej
Fwk. – Feuerwerker – sierżant (w artylerii)
FZM. – Feldzeugmeister – generał artylerii
GAR. – Gebirgsartillerieregiment
GarnSpit. – Garnisonsspital – szpital garnizonowy
GdI. – General der Infanterie – generał piechoty
GdK. – General der Kavallerie – generał kawalerii
Gefr. – Gefreiter – starszy szeregowy
Gend. – Gendarmerie – żandarmeria
GM. – Generalmajor – generał brygady
GO. – Generaloberst – generał-pułkownik (od 1915 r.)
GSchR. – Gebirgsschützenregiment – pułk strzelców górskich (od 1917 r.)
HbBatt. – Haubitzbatterie – bateria haubic
HFHR. – Honved Feldhaubitzregiment – pułk haubic polowych honwedu
HFKR. – Honved Feldkanonenregiment – pułk armat polowych honwedu
HHR. – Honvedhusarenregiment – pułk huzarów honwedu
HIR. – Honvedinfanterieregiment – pułk piechoty honwedu
Horn. – Hornist – trębacz
Hptm. – Hauptmann – kapitan
HR. – Husarenregiment – pułk huzarów
Hus. – Husar – huzar
i. d. Res. – in der Reserve – rezerwy (przy rangach)
improv. – improvisiertes – improwizowany (o szpitalu)
Inf. – Infanterie – piechota
Inft. – Infanterist – szeregowy piechoty
InftDivSanAnst. – Infanterie Divisions-Sanitätsanstalt – zakład sanitarny dywizji piechoty (numer zakładu tożsamy z numerem dywizji)
IR. – Infanterieregiment – pułk piechoty
Jäg. – Jäger – strzelec (szeregowy w jednostkach strzeleckich)
k.k. – kaiserlich-königlich – cesarsko-królewski
k.u. – königlich ungarisch – królewsko-węgierski
Kan. – Kanonier – szeregowy (w artylerii; kanonier)
Kdt. – Kadett – kadet
KdtAsp. – Kadettaspirant – kadet aspirant
KMar. – Kriegsmarine – marynarka wojenna
KnBatt. – Kanonenbatterie – bateria armat
Komp. – Kompanie – kompania
Korp. – Korporal – kapral
kriegsgef. – kriegsgefangen – pojmany
KSchR. – Kaiserschützenregiment – pułk Kaiserschützen (od 1917 r., wcześniej Landesschützenregiment, LdSchR)
Ldsch. – Landesschütze – szeregowy (w pułku Landesschützen)
LdschR. – Landesschützenregiment – pułk Landesschützen (do 1917 r., później Kaiserschützenregiment, KSchR)
Leg. – Legionär – szeregowy (w Legionach Polskich)
LFHD. – Landwehrfeldhaubitzdivision – dywizjon haubic polowych landwery
LFKD. – Landwehrfeldkanonendivision – dywizjon armat polowych landwery
LHR. – Landwehrhusarenregiment – pułk huzarów honwedu (tylko węg., → HHR)
LIR. – Landwehrinfanterieregiment – 1) pułk piechoty landwery (jeśli poprzedzony skr. k.k.) 2) pułk piechoty honwedu (jeśli poprzedzony skr. k.u.)
Lst. – Landsturm – landszturm (in. pospolite ruszenie)
LstIR. – Landsturminfanterieregiment – pułk piechoty landszturmu
LstInf. – Landsturminfanterist – szeregowy landszturmu
Lt. – Leutnant – podporucznik
LUR. – Landwehrulanenregiment – pułk ułanów landwery (do 1917 r., później Reitendes Schützenregiment, Rt. SchR)
Marschkomp. – Marschkompagnie – kompania marszowa
MGA. / MGAbt. – Maschinengewehrabteilung – [pod]oddział karabinów maszynowych (do 1917 r., później Maschinengewehrkompanie, MGK)
MGK – Maschinengewehrkompanie – kompania karabinów maszynowych (od 1917 r., wcześniej Maschinengewehrabteilung, MGA)
Mjr. – Major – major
mob. – mobiles – ruchomy (o szpitalu)
MunK. – Munitionskolonne – kolumna amunicyjna
Nr. – Nummer – numer
Oberjäg. – Oberjäger – sierżant (w jednostkach strzeleckich)
Oblt. – Oberleutnant – porucznik
Obst. – Oberst – pułkownik
Obstl. – Oberstleutnant – podpułkownik
OffDiener – Offiziersdiener – służący oficerski, ordynans
Patrf. – Patrouilleführer – starszy szeregowy (w jednostkach strzeleckich)
Pion. – Pionier – pionier (szeregowy w jednostkach pionierów)
PionB. – Pionierbataillon – batalion pionierów
Poln. LegR. – Regiment der Polnischen Legion – pułk legionów polskich
RekonvHaus – Rekonvaleszentenhaus – dom rekonwalescenta
ResInft. – Reserve Infanterist – szeregowy piechoty-rezerwista
ResSpit. – Reservespital – szpital zapasowy
RgtsStb. – Regimentsstab – sztab pułku
Rittm. – Rittmeister – rotmistrz
Rt. / Reit. – reitende – konna (o jednostkach)
Rt. SchR. – Reitendes Schützenregiment – pułk strzelców konnych (od 1917 r., wcześniej Landwehrulanenregiment, LUR)
RUOff. – Rechnungsunteroffizier – podoficer rachuby
SanAbt. – Sanitätsabteilung – oddział sanitarny
SanAnst. – Sanitätsanstalt – zakład sanitarny
SanSold. – Sanitätssoldat – sanitariusz
Sapp. – Sappeur – saper (szeregowy w jednostkach saperów)
SappB. – Sappeurbataillon – batalion saperów
SchR. – Schützenregiment – pułk strzelców (od 1917 r., wcześniej Landwehrinfanterieregiment, LIR)
Schw. – schwere – ciężka
Stadt. Krankenhaus – Städtisches Krankenhaus – szpital miejski
TelR. – Telegraphenregiment – pułk telegraficzny
TitGefr. – titular Gefreiter – tytularny starszy szeregowy
TitKorp. – titular Korporal – tytularny kapral
TitZugsf. – titular Zufgsführer – tytularny plutonowy
TJR. – Tiroler Jägerregiment – pułk tyrolskich strzelców (częściej Tiroler Kaiserjägerregiment – pułk tyrolskich strzelców cesarskich)
TrainDiv. – Traindivision – dywizjon taborowy
Trainsold. – Trainsoldat – taboryta, szeregowy taborów
Ul. – Ulane – ułan
Unterjäg. – Unterjäger – kapral (w jednostkach strzeleckich)
UR. – Ulanenregiment – pułk ułanów
VerpflK. – Verpflegskolonne – kolumna zapoatrzeniowa
verw. – verwundet – ranny
Vorm. – Vormeister – starszy szeregowy artylerii, bombardier
Wachtm. – Wachtmeister – wachmistrz
Waffenm. – Waffenmeister – rusznikarz
ZivilArbAbt. – Zivilarbeiter Abteilug – oddział robotników cywilnych
Zugsf. – Zugsführer – plutonowy
Listy strat: niemieckie odpowiedniki najpopularniejszych imion
Aleksander – Alexander
Alojzy – Alois
Andrzej – Andreas
Antoni – Anton
Augustyn – Augustin
Bogumił – Gottlieb
Bolesław – Boleslav/Boleslaus
Bronisław – Bronislaus
Edward – Eduard
Feliks – Felix
Franciszek – Franz
Grzegorz – Gregor
Henryk – Heinrich
Ignacy – Ignaz
Jakub – Jakob
Jan – Johann
Jarosław – Jaroslaus
Jerzy – Georg
Józef – Josef
Juliusz – Julius
Karol – Karl
Kazimierz – Kasimir
Ludwik – Ludwig
Łukas – Lukas
Maciej – Matthias
Marek – Markus
Mateusz – Mathäus
Michał – Michael
Mieczysław – Mieczyslaus
Mikołaj – Nikolaus
Paweł – Paul
Piotr – Peter
Ryszard – Richard
Stanisław – Stanislaus/Stanislav
Szczepan – Stephan/Stefan
Szymon – Simon
Tadeusz – Tadäus/Thadäus
Tomasz – Thomas/Tomas
Wacław – Wenzel
Walenty – Valentin
Wawrzyniec – Lorenz/Laurentius
Wincenty – Vinzenz
Władysław – Ladislaus/Wladislav
Wojciech – Adalbert
Pierwotne miejsce publikacji: More Maiorum nr 1(84)/2020.
Autor: dr Sławomir Kułacz.
