Prawno-kanoniczny rodowód państwowych akt stanu cywilnego w Polsce. Od parafii do urzędów stanu cywilnego

W dobie gromadzenia coraz większej ilości informacji o obywatelach i ich ewidencjonowania w rejestrach, często nie zdajemy sobie nawet sprawy z genezy niektórych z nich. Jaki jest prawno-kanoniczny rodowodów państwowych akt stanu cywilnego?

Najważniejszą bazą danych, w której zbierane są informacje o urodzeniach, zgonach i zawartych małżeństwach są akta stanu cywilnego. Można śmiało powiedzieć, że wydawane na ich podstawie dokumenty decydują o naszym istnieniu w obrocie prawnym. Choć współcześnie ich prowadzenie jest wyłączną domeną państwa, to jednak sama idea gromadzenia danych dotyczących najważniejszych wydarzeń z życia człowieka bierze swój początek w księgach parafialnych, które swego czasu były jedynymi źródłami tego typu informacji oraz unikalnym materiałem do dzisiejszych badań genealogicznych i historyczno-prawnych.

Początki rejestracji stanu cywilnego

Obok prawa rzymskiego, którego najważniejszym źródłem poznania dla współczesnych badaczy jest wielka kodyfikacja cesarza Justyniana (Corpus Iuris Civilis) ukończona w 534 roku, przemożny wpływ na kształt dzisiejszych systemów prawnych państw europejskich miał Kościół katolicki. Jego prawo wewnętrzne – prawo kanoniczne – stało się na przestrzeni dziejów źródłem wielu konstrukcji i instytucji prawnych oraz punktem odniesienia dla władców kreujących ustrój podległych im ziem.

Począwszy od pierwszej z wielkich kodyfikacji prawa kanonicznego – Dekretu Gracjana, poprzez działalność tzw. dekretalistów szkoły bolońskiej, aż do scalenia tych i innych dzieł w Corpus Iuris Canonici przez papieża Grzegorza XIII, obejmowało ono różne dziedziny istotne dla funkcjonowania Kościoła w jego instytucjonalnych aspektach. Regulacje te obejmowały prawo cywilne (osobowe i małżeńskie), procesowe, karne, a także wewnętrzny ustrój urzędów kościelnych i procedowanie przed nimi – tzw. iudex. Na przestrzeni dziejów wzajemne powiązania struktur państwowych i kościelnych w Europie przybierały różne formy i modele zależności, jednak zawsze były one bardzo mocno ze sobą powiązane. Skutkowało to istotnym wpływem Kościoła na funkcjonowanie państwa oraz wiązało się z przekazywaniem podmiotom kościelnym niektórych jego zadań i funkcji, co z kolei sprzyjało przenikaniu i wzajemnemu uzupełnianiu się instytucji i konstrukcji prawnych danego państwa i Kościoła. Tak samo jak w przypadku czerpania z niektórych rozwiązań prawa kanonicznego przy tworzeniu państwowych regulacji karnych, cywilnych i procesowych wielu krajów europejskich, podobne zapożyczenia miały miejsce w kreowaniu szeroko pojętego prawa administracyjnego i różnorodnych rejestrów.

Najbardziej znanym i powszechnym rejestrem zawierającym dane dotyczące urodzin, małżeństw i zgonów są akta stanu cywilnego, które mają w Polsce bogatą historię. To właśnie one wywodzą się z prowadzonych przez kościoły parafialne ksiąg zawierających dane o udzielanych na jej terenie sakramentach i pochówkach zmarłych.

Księgi parafialne (metrykalne) biorą swój początek w XVI w. Sobór trydencki uchwalił 11 listopada 1563 roku Dekret Tametsi dubitandum, kolejny z niezwykle ważnych aktów prawa kanonicznego, który regulował kwestie zawierania małżeństwa. Dokument ten nakładał na proboszczów parafii rzymskokatolickich obowiązek zapisywania w księgach zaślubionych wpisy dotyczące imion nowożeńców, świadków ślubu oraz datę i miejsce zawarcia małżeństwa.

Od soboru trydenckiego podobnemu wymogowi rejestracji podlegały również chrzty. Każdy wpis chrztu musiał zawierać jego datę, imię i nazwisko dziecka, imiona rodziców, imiona i nazwiska rodziców chrzestnych oraz dane dotyczące osoby udzielającej chrztu. Z kolei Rytuał Rzymski (Rituale Romanum) z 1614 roku poszerzył zawartość ksiąg parafialnych, nakładając na proboszczów obowiązek prowadzenia pięciu ich kategorii: ochrzczonych, bierzmowanych, zaślubionych, zmarłych i tzw. status animarum, czyli ksiąg zawierających wykazy parafian. W Polsce obowiązek prowadzenia ksiąg parafialnych o wyżej wymienionej zawartości wprowadziły lokalne synody potrydenckie w latach 1579–1602. Jak twierdzi Dorota Lewandowska, dla całej Polski decydujące znaczenie miał jednak dopiero synod prymacjalny piotrkowski z 1607 roku, któremu przewodniczył kardynał prymas Bernard Maciejowski. Nakazał on prowadzenie w parafiach ksiąg ochrzczonych, bierzmowanych, zaślubionych, komunikujących na Wielkanoc oraz statystyki parafialnej, podając równocześnie szczegółowy formularz dla poszczególnych wpisów metrykalnych.

Autor: Damian Brodacki

To tylko 30% artykułu. Cały tekst dostępny jest w More Maiorum 5(52)/2017, który można bezpłatnie pobrać poniżej[/notification]

Total
0
Shares
Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Previous Article

Czy mamy w sobie geny Piastów?

Next Article

Jak ustalić losy przodków-bieżeńców, wysiedlonych w głąb Rosji? [czerwcowy numer More Maiorum]

Related Posts